Сәкен СЫБАНБАЙ
Осыған дейінгі 20 әлем чемпионатының финалдық турниріне 80 елдің құрамасы қатысқан (биыл бұлардың қатарына Панама мен Исландия қосылып отыр). Оның 35-і – Еуропадан, 13-і – Африкадан, 11-і – Азиядан, 10-ы – Солтүстік және Орталық Америкадан, 9-ы – Оңтүстік Америкадан, 2-уі – Аралдар аймағынан (Океаниядан).
Айтпақшы, футбол статистикасымен айналысушылар арасында КСРО (1958-1990 аралығы) мен Ресей (1994 жылдан бері қарай) құрамаларын жеке-жеке қарастыру үрдісі қалыптасқан. Өйткені, кеңес дәуіріндегі құрамада украин, грузин, армян, белорус, т.б. ұлт футболшыларының қосқан үлесі қомақты еді. Сондықтан бұл екі команданың көрсеткіштері өз алдына бөлек жіктеледі. Баяғы Чехословакия құрамасының нәтижелері де солай, 1990 жылға дейінгі қалыпта қалдырылған: кейінгі Чехия және Словакия командаларының нәтижелері бөлек-бөлек есептеледі. Югославия құрамасының көрсеткіштері де 1998 жылғы нәтижелермен бірге тоқтады: ХХІ ғасырдағы Сербия командасы жеке ұжым ретінде қарастырылады. Хорватия, Словения, Босния – онсыз да дербес ұжымдар.
80 құраманың ішінде осы күнге дейін финалдық турнирлерде ең көп ойын өткізгені – Германия (106), ең көп жеңіске жеткені – Бразилия (70), ең жиі тең ойнағаны – Италия (21), ең көп жеңіліске ұшырағаны – Мексика (25), ең көп гол соққандары – Германия (224) мен Бразилия (221), мүлде доп соға алмағандары – Индонезия, Канада, Заир, Қытай, Тринидад және Тобаго (0).
Жиырма әлем чемпионатын біріктіре есептегенде жинаған ұпай саны жағынан үздік ондық былай орналасты (баяғы ескі жүйе бойынша: жеңіске – 2 ұпай, тең ойынға – 1 ұпай):
Ел О Ұт Т Ж Доп Ұп
1. Бразилия 104 70 17 17 221-102 157
2. Германия 106 66 20 20 224-121 152
3. Италия 83 45 21 17 128-77 111*
4. Аргентина 77 42 14 21 131-84 98
5. Англия 62 24 20 16 79-56 72
6. Испания 59 29 12 18 92—66 70
7. Франция 59 28 12 19 106-71 68
8. Голландия 50 27 12 11 86-47 66*
9. Уругвай 51 20 12 19 80-70 52
10. Швеция 46 16 13 17 74-70 44
* — биылғы додаға қатыспайды
Биылға дейін осы 80 құраманың 8-і алтыннан алқа таққан. Оның ішінде Бразилия – 5 рет, Германия мен Италия – 4 реттен, Уругвай мен Аргентина – 2 реттен, Англия, Франция және Испания – 1 реттен чемпион атанған.
Бәрі ұғынықты болу үшін кестеге назар салайық:
Жыл Алтын Күміс Қола 4-орын
1930 Уругвай Аргентина АҚШ, Югославия*
1934 Италия Чехословакия Германия Австрия
1938 Италия Венгрия Бразилия Швеция
1950 Уругвай Бразилия Швеция Испания
1954 Германия Венгрия Австрия Уругвай
1958 Бразилия Швеция Франция Германия
1962 Бразилия Чехословакия Чили Югославия
1966 Англия Германия Португалия КСРО
1970 Бразилия Италия Германия Уругвай
1974 Германия Голландия Польша Бразилия
1978 Аргентина Голландия Бразилия Италия
1982 Италия Германия Польша Франция
1986 Аргентина Германия Франция Бельгия
1990 Германия Аргентина Италия Англия
1994 Бразилия Италия Швеция Болгария
1998 Франция Бразилия Хорватия Голландия
2002 Бразилия Германия Түркия Корея
2006 Италия Франция Германия Португалия
2010 Испания Голландия Германия Уругвай
2014 Германия Аргентина Голландия Бразилия
* — 1930 жылы қола жүлде сарапқа салынған жоқ.
Финалға шығу жағынан Германияға жетер команда жоқ. Немістер өздері қатысқан 8 финалдың төртеуінде жеңіп, қалған жартысында ұтылған. Финалға үш рет қатарынан шыққан да – солар. Кейін бұл рекордты Бразилия да қайталады, атақты қорғаушы Кафу сол үш финалға да қатысты (Пеле 1962 жылғы финалда ойнамаған). Пеле мен Кафу отанының еншісінде 7 финал (5 жеңіс), Италияда 6 финал (4 алтын) бар. Ал Уругвай өзі қатысқан екі финалда да жеңіске жеткен. Англия мен Испания да өздерінің жалғыз (әзірге) мүмкіндігін мүлт жібермеген. Чехословакия мен Венгрия қос финалда да ұтылған. Маңдайының соры бес елі Голландияға кім-кімнің де жаны ашитыны анық: олар өліп-талып жеткен үш финалда да жеңіліс тапқан…
Халықаралық футбол федерациясының шешіміне байланысты чемпионға – алтын, финалистке – күміс, үшінші орын алған ұжымға – қола медаль табысталып, төртінші орында қалған командаға арнайы естелік-сыйлық беріледі. Тек 1930 жылы ғана қола медаль сарапқа салынған жоқ: оны жартылай финалда ұтылған қос команда да иеленді. Ал 1966-1994 жылдар аралығында ФИФА әлем чемпионына – алтын медаль, 2-орын алған командаға – алтындатылған медаль, 3-орын алған командаға – күміс медаль, ал 4-орын алған командаға – қола медаль тапсырып келді. Бірақ 1998 жылдан бастап, қайтадан бұрынғы жүйеге көшті.